Συλλογή: Αρχείο Διονυσίου Σολωμού
Αριθμός Αντικειμένου: Ζακύνθου αρ.9.13, φ 1α
Είδος αντικειμένου: Έγγραφο
Κατηγορία: Αρχείο Διονυσίου Σολωμού
Τίτλος: «Μητέρα μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα».
Δημιουργός: Διονύσιος Σολωμός
Χρονολογία: 1844
Υλικό: Μελάνι σε χαρτί

Περιγραφή: Λυτό φύλλο με επεξεργασίες του Γ´ Σχεδιάσματος των Ελεύθερων πολιορκισμένων, έργου της ώριμης ποιητικής δημιουργίας του Σολωμού. Γραμμένο σε ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο δίστιχο και με αυστηρή αποφυγή της συνίζησης, το Γ´ Σχεδίασμα αποτελεί ποιητική μετεξέλιξη (ως προς τη μορφή και τη δομή) του Β´ Σχεδιάσματος, η οποία φαίνεται πως συντελείται κατά το έτος 1844.

Ιστορικά Στοιχεία: Τα χειρόγραφα που περιέχουν τα έργα του Διονυσίου Σολωμού βρίσκονται σήμερα στη Ζάκυνθο, στο Μουσείο Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων, και στην Αθήνα, σε τρία σημεία: στην Ακαδημία Αθηνών, στην Εθνική Βιβλιοθήκη και στην ιδιωτική βιβλιοθήκη Σπυρίδωνος Λοβέρδου.
Το Αρχείο Δ. Σολωμού του Μουσείου Σολωμού περιέχει μια από τις πιο σημαντικές συλλογές σολωμικών χειρογράφων. Η συλλογή συγκροτήθηκε το 1898, όταν, με την ευκαιρία του εορτασμού των εκατό χρόνων από τη γέννηση του Σολωμού, η Ασπασία Σορντίνα Ρίγκλερ κατέθεσε στην Τεκτονική Στοά Ζακύνθου (μετέπειτα Μουσείο Σολωμού) όσα σολωμικά χειρόγραφα που είχαν μείνει στα χέρια του Ιάκωβου Πολυλά, του φίλου και εκδότη των λογοτεχνικών καταλοίπων του ποιητή. Τα χειρόγραφα περιέχουν κατά κύριο λόγο τα λογοτεχνικά έργα του ποιητή, γραμμένα είτε από το χέρι του είτε από το χέρι συνεργατών του, και, δευτερευόντως, έγγραφα και επιστολές του.
Το 1953 η συλλογή διασώθηκε από τον καταστροφικό σεισμό και τα επακόλουθά του χάρη στην επέμβαση του Νικόλαου Βαρβιάνη.

Τρόπος Απόκτησης: Δωρεά από την Ασπασία Σορντίνα Ρίγκλερ. Παραδόθηκαν στις 29-9-1965 για τα συμβολικά εγκαίνια του Μουσείου από τον Νικόλαο Βαρβιάνη.
Χρονολογία Απόκτησης: 1898/1965
Κατάσταση: Το χειρόγραφο συντηρήθηκε το 2014 κατά την συνολική συντήρηση όλου του έργου του Σολωμού με πρωτοβουλία της Ελληνικής Εταιρείας Λαογραφικής Μουσειολογίας. Το Γ´ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκισμένων, όπως άλλωστε και το Β´, παρουσιάζουν αυξημένες δυσκολίες στην ανάγνωση, οι οποίες οφείλονται και στον αποσπασματικό και ανολοκλήρωτο χαρακτήρα τους.

Παρατηρήσεις/μεταγραφή:

Μητέρα, μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα
κι αν στο κρυφό μυστήριο ζουν πάντα τα παιδιά σου
με λογισμό και μ’ όνειρο, τι χάρη έχουν τα μάτια,
τα μάτια τούτα να σε ιδούν μες το πανέρμο δάσος,
που ξάφνου σου τριγύρισε τ’ αθάνατα ποδάρια.
Κοίτα, με φύλλα της Λαμπρής, με φύλλα των Βαϊώνε!
Το θεϊκό σου πάτημα δεν άκουσα, δεν είδα,
ατάραχη σαν ουρανός μ’ όλα τα κάλλη πώ ‘χει,
που μέρη τόσα φαίνονται και μέρη ‘ναι κρυμμένα.
Αλλά, Θεά, δεν ημπορώ ν’ ακούσω τη φωνή σου
κι ευθύς εγώ του Ελληνικού κόσμου να τη χαρίσω;
Δόξα ‘χει η μαύρη πέτρα του και το ξερό χορτάρι.

Βιβλιογραφία: Μετά την έκδοση τους από τον Πολυλά ([1859] 1998) οι πιο σημαντικές εκδοτικές συμβολές, που προωθούν την κατανόηση των δύο Σχεδιασμάτων/έργων είναι:

Γ. Δάλλας, στο Σκαπτή ύλη από τα σολωμικά μεταλλεία, Άγρα, Αθήνα 2002.
Peter Mackridge, «Οι μεταμορφώσεις των Ελεύθερων πολιορκημένων από τα χειρόγραφα στις εκδόσεις», περ. Ελληνικά 51 (2001/1) 109-139.
Γιώργος Βελουδής, Διονυσίου Σολωμού: «Οι Ελεύθεροι Πολιορκισμένοι», Ερμηνευτική έκδοση, Πατάκης 2006.